Aisea e tatau ai ona e asiasi i Göbekli Tepe?
O Göbekli Tepe o se taunuuga mataʻina e suʻesuʻe i le loloto o le talafaasolopito o tagata. Ua lauiloa o se tasi o malumalu sili ona leva i le lalolagi, o loʻo i le itu i sautesasae o Anatolia, Turkey. O lenei nofoaga e tosina mai ai e le gata o tagata suʻesuʻe ma tala faasolopito, ae o tagata faimalaga foi e suʻe se malamalamaaga loloto i le amataga o le malo. Göbekli Tepe suia la tatou vaaiga i le talafaasolopito o tagata ma ofoina atu se malaga i tua i se taimi mamao a o leʻi lauiloa tagata.
Na faapefea ona suia e Göbekli Tepe le faasaienisi?
O Göbekli Tepe o se mea fa'apitoa fa'asolopito e fa'afiafiaina ai le au tusitala fa'asolopito ma tagata su'esu'e. O le tala fa'asolopito o lenei nofoaga e matua'i mauoa ma fa'alavelave e pei o ona li'o ma'a tetele.
Su'esu'ega ma su'ega muamua:
- Na maua i le 1960s, o uluai suʻega na faia e le tagata suʻesuʻe Siamani o Klaus Schmidt i le 1990s. Göbekli Tepe ua luʻitauina manatu e uiga i le amataga o le malo ma le Neolithic revolution.
Fausia ma galuega:
- O fausaga i Göbekli Tepe na oʻo i le 9600 TLM. BC, ua avea ai ma se tasi o malumalu sili ona leva ona iloa i le lalolagi. E aofia ai le tele o mama o koluma tetele T-foliga maa ua teuteuina i toomaga lavelave o manu ma faʻailoga manino.
- O le galuega tonu a Göbekli Tepe o se mealilo. O nisi manatu ua faapea mai atonu sa avea o se nofoaga faalotu po o se faatasiga lautele, atonu foi o se nofoaga autu mo faiga masani po o le amataga o faatoaga.
Le taua o le mauaina:
- O le mauaina o Göbekli Tepe ua luʻitauina ai le manatu e faapea o fausaga faʻalelotu lavelave na aliaʻe mai ina ua maeʻa le amataga o le nofonofo ma le faʻatoʻaga. O maafaamanatu na fausia e se tagata tulimanu-aoina mai i le afe ma afe o tausaga a o lei faia le uili.
- O su'esu'ega ua fa'amalamalamaina ai tulaga fa'aleagaga ma agafesootai o tagata anamua ma fa'ailoa mai o le mana'o mo fa'alapotopotoga fa'alelotu atonu na avea ma fa'amalosi i le atina'eina o tagata.
Su'esu'ega fa'aauau:
- E ui o le tele o Göbekli Tepe o loʻo tumau pea e leʻi suʻesuʻeina, o suʻesuʻega faifaipea ma suʻesuʻega o loʻo faʻaauau pea ona maua ai ni faʻamatalaga fou i lona fausiaina, o ona tagata faʻaoga ma a latou aganuu.
- O tausaga taʻitasi e maua ai e saienitisi ni mea fou, fausaga ma faʻailoga e fesoasoani e faʻamalamalamaina mea lilo o lenei nofoaga matagofie.
Fazit:
O Göbekli Tepe o loʻo tumau pea o se tasi o nofoaga sili ona taua o suʻesuʻega i le lalolagi, o se nofoaga o loʻo faʻaauau pea ona faʻatupuina fesili e uiga i le talafaasolopito o tagata, tapuaiga ma le soifuaga lautele o nuʻu anamua. O ona koluma ma toomaga e le gata o ni ausiga faatufugaga mataʻina, ae o faʻamaoniga foi o se lalolagi tuai sa sili atu ona faigata nai lo le mea na tatou mafaufau i ai.
O le a se mea e mafai ona e maua i Gobekli Tepe?
E mafai e tagata asiasi ona faamemelo i le tele ma le mataʻutia o koluma fanua ua teuteuina i manu ma faʻailoga faʻatusa. O le taʻamilosaga taʻitaʻia o lenei nofoaga anamua e mafai ai ona e lagona le mamalu ma le mealilo o tagata anamua. E le na o se savaliga i mea ua faaleagaina; o se savaliga i le taimi o le a musuia ma faamaualaloina ai oe. O le laufanua si'osi'omaga e maua ai fo'i se fa'aaliga mata'ina e fa'aleleia atili ai le siosiomaga.
- Su'esu'eina o Fa'atafunaga: Savalivali i le va o pou tetele T-foliga ma faamemelo i le lavelave ma le matagofie o le vaneina.
- Taiala: Fai se ta'amilosaga fa'ata'ita'i e maua ai se fa'amatalaga loloto i le tala fa'asolopito ma le taua o le saite.
- Ata: Pu'e le ofoofogia fausaga ma panoramas i meapueata. Göbekli Tepe o se miti mo tagata uma e fiafia i ata pue!
- Va'aiga o le la: Fiafia i le vaaiga mataina o maa anamua o loo susulu i le malamalama o le goto ifo o le la.
Fa'afiafiaga i Gobekli Tepe
O Göbekli Tepe e matua manaia lava. O se nofoaga o tala fa'asolopito i Turkey lea e manatu o se tasi o malumalu sili ona leva ona iloa i le lalolagi. O nisi nei o fa'afiafiaga ma fa'amatalaga e uiga ia Gobekli Tepe:
- O li'o ma'a: O le mea sili ona mata'ina o Göbekli Tepe o li'o ma'a tetele e faia i pou ma'a tetele T-foliga. O poutū nei e teuteuina i faʻamaʻi faʻapitoa a manu ma fautuaina ai tu ma aga faʻalelotu.
- liu: O le saite e 12.000 tausaga le matua, ma sili atu nai lo pyramid o Aikupito ma Stonehenge i Egelani.
- Fale malumalu: E talitonu tagata suʻesuʻe o Göbekli Tepe o se nofoaga o tapuaiga faʻalelotu ma gaoioiga masani. E iai le faamaoniga na faia e tagata taulaga ma faia sauniga i inei.
- Nofoaga o Measina a le Lalolagi UNESCO: O Göbekli Tepe na faʻailoaina o se UNESCO Heritage Site i le 2018, ma faʻamaonia aloaia ai o se tasi o nofoaga sili ona taua o suʻesuʻega i le lalolagi.
- Nofoaga Autu: O loʻo i ai se nofoaga autu asiasi i tafatafa o le saite e ofoina atu faʻamatalaga faʻamatalaga ma faʻamatalaga o le talaʻaga o Göbekli Tepe.
- maimoaga: E mafai ona e faia se maimoaga i le nofoaga o suʻesuʻega faʻasolopito ma suʻesuʻe mea ofoofogia na totoe mai le taimi ua tuanaʻi. Ia mautinoa e te aumaia seevae lelei ma vai aua e mafai ona mafanafana iina.
- talafaasolopito: Na suia e Göbekli Tepe le auala tatou te vaʻai ai i le atinaʻeina o tagata. O le saite e laga ai le tele o fesili ma e taua tele i tagata suʻesuʻe i tala faʻasolopito ma tala faasolopito.
Afai o oe o se tagata fiafia i tala faasolopito ma aganuu, o Göbekli Tepe e mautinoa lava e aoga le asiasi. O se nofoaga e tumu i mealilo ma tala faasolopito ofoofogia!
Ulufale, taimi tatala, tiketi & tafaoga: O fea e te maua ai faʻamatalaga?
Göbekli Tepe, o se tasi o nofoaga e sili ona lilo ma ofoofogia i tala fa'asolopito i le lalolagi, e tosina mai ai tagata asiasi mai le lalolagi atoa. O iinei e te maua ai faʻamatalaga uma e te manaʻomia mo lau asiasiga:
1. Upega tafa'ilagi aloa'ia:
- O le upega tafaʻilagi aloaia a Göbekli Tepe poʻo le Matagaluega o Aganuu ma Turisi i Turkey e maua ai faʻamatalaga lata mai i taimi tatala ma pili ulufale.
2. Nofoaga Autu o Fa'amatalaga Turisi:
- I Şanlıurfa ma isi taulaga lata ane e mafai ona e mauaina nofoaga autu o faʻamatalaga turisi e maua ai faʻamatalaga lata mai ma masani faʻafanua.
3. Ofisa Femalaga'iga Fa'apitonu'u:
- O ofisa faʻapitonuʻu i Turkey, aemaise i le eria o Şanlıurfa, e masani ona faʻafou i taimi asiasi ma e mafai foʻi ona faʻatulagaina asiasiga.
O nisi fautuaga lautele:
- Taiala: Fesili e uiga i taʻaloga taʻitaʻia e le gata ina maua ai felauaiga, ae faʻapea foʻi faʻamatalaga auiliili ma faʻamatalaga i le talafaasolopito ma le taua o le saite.
- Totogi ulufale: E mafai ona suia e fuafua i le vaitau. Ia mautinoa e te siaki fua o lo'o iai nei a'o le'i alu lau asiasiga.
- Tatalaina o taimi: E mafai ona eseese e fuafua i le vaitau. I le taumafanafana, e masani ona tatala nofoaga mo se taimi umi e faʻaoga lelei ai taeao ma afiafi malulu.
- Faʻaaliga: Ia mautinoa e te ofuina lavalava ma seevae talafeagai mo se asiasiga i nofoaga su'esu'e. E mana'omia fo'i le puipui o le la ma le vai.
Mulimuli ane:
O le puna sili mo faʻamatalaga lata mai ma auʻiliʻili e masani lava o le upega tafaʻilagi aloaia poʻo le ofisa turisi i le lotoifale. Fuafua muamua e faʻaoga lelei lau asiasiga i Göbekli Tepe, o se nofoaga e mautinoa e te maofa ai!
Mata'aga i le eria
E tele isi vaaiga mata'ina ma nofoaga e mafai ona e asia ile Göbekli Tepe. O nisi nei o latou:
- Urfa (Şanlıurfa): O lenei aai e tu latalata i Göbekli Tepe ma e lauiloa foi o le "Aai o le Perofeta". O iinei e mafai ona e asiasi ai i le Gölbaşı Park, lea e iai se vaituloto matagofie ma togalaau. E iai fo'i le maketi i Urfa e mafai ona e tofo ai i mea'ai fa'apitonu'u ma fa'atau mea fa'amanatu.
- Harran: O Harran o se aai anamua ua lauiloa i ona fale palapala e pei o se cone e ta'ua o “fale ofagapi”. O nei fausaga tulaga ese e tele afe tausaga le matutua ma e mafai ona asia latalata i Urfa.
- Balikligol: O se vaituloto i'a paia i Urfa e feso'ota'i ma talatu'u ma tala. Ua lauiloa foi lea nofoaga i le pa'ia o le kapo o lo'o nofo i le vaituloto ma fafaga e tagata asiasi.
- Göbekli Tepe Nature Park: Afai e te manaʻo e suʻesuʻe le siʻosiʻomaga faʻanatura i Göbekli Tepe, Göbekli Tepe Nature Park e ofoina atu vaaiga matagofie ma ala savali ma nofoaga o tafaoga.
- Göbeklitepe Municipal Museum: O loʻo tu latalata i le nofoaga o suʻesuʻega anamua, o lenei falemataʻaga e ofoina atu nisi faʻamatalaga i le talafaasolopito ma le taua o Göbekli Tepe.
- Mauga o Karacadag: Afai e te fiafia i geology, e mafai ona e asiasi i Karacadağ Volcano, lea e latalata i Urfa. O lenei mauga mu ua mou atu e ofoina atu vaaiga matagofie ma auala savali.
- Vaitaele o Aperaamo: O se nofoaga faʻasolopito lenei i Urfa e fesoʻotaʻi ma le Perofeta o Aperaamo i tu ma aga faʻa-Islam. O le saite o loʻo i ai se tala faʻasolopito faʻalelotu ma o se nofoaga o tatalo ma tapuaiga.
O nei vaaiga ma nofoaga i Gobekli Tepe e ofoina atu se faʻaopoopoga matagofie i lau asiasiga i le nofoaga o suʻesuʻega anamua. E mafai ona e su'esu'eina le tala'aga, aganuu ma le natura o lenei itulagi ma maua ai se poto masani eseese.
Fautuaga mo femalagaaiga: O le a le mea e tatau ona e manatua?
- Ea malulu: Sauni mo le vevela ma le vevela o le tau, aemaise lava i le taumafanafana.
- Laei: Fai seevae lelei ma lavalava; o le nofoaga e lautele ma le laugatasi.
- Vai ma mea'ai: E itiiti lava le paolo ma nai mea faigaluega, ia aumai vai ma atonu o se meaai mama.
- Fa'aaloalo: O se nofoaga paia ma le tala faasolopito, o lea ia e fa'aaloalo.
Alu i Göbekli Tepe: E faapefea ona e oo i le malumalu aupito leva i le lalolagi?
O se mataupu matagofie i le talafaasolopito o tagata, o Göbekli Tepe e tu latalata i le aai o Şanlıurfa i sautesasae o Turkey. E ui lava e fai si mamao, o le alu iina o se vaega o le malaga ma e faigofie ona fai. O nisi nei o fautuaga ile auala e o'o ai iina:
1. Vaalele i Şanlıurfa poʻo Gaziantep:
- O malaevaalele lata ane o Şanlıurfa (pe tusa 45 km) ma Gaziantep (pe tusa ma le 160 km). Mai iina e mafai ona e faʻaauau lau malaga ile pasi poʻo le taxi.
2. So'oga pasi:
- O lo'o iai auaunaga masani pasi i Şanlıurfa mai le tele o taulaga tetele i Turkey. Mai Şanlıurfa e mafai ona e alu i se pasi i le lotoifale poʻo se taxi i faʻatafunaga.
3. I le taavale:
- Afai e te mana'o e fa'alelei atili, e mafai ona e mautotogi se ta'avale ma e alu i Göbekli Tepe. O auala e lelei faʻailoga ma o le taʻavale e ofoina atu vaaiga mataʻina o le laufanua Anatolian.
4. Ta'amilosaga Fa'atonu:
- O le tele o tagata tafafao maimoa i Şanlıurfa ma nofoaga lata ane e ofoina atu aso malaga i Göbekli Tepe. O nei mea e masani ona aofia ai asiasiga i isi nofoaga faʻasolopito ma o se auala e leai se popole e suʻesuʻe ai le eria.
Fautuaga mo se malaga e leai se fa'afitauli:
- Tusitala: Siaki taimi e alu ese ai ma avanoa i luma atu, aemaise i taimi maualalo.
- Amata vave: E mafai ona vevela tele, aemaise lava i le taumafanafana. Amata vave e fa'aoga lelei itula malulu ile taeao.
- Aumai vai: Pe o e ave taavale pe ave taavale, ia mautinoa o loʻo lava lau vai aua e utiuti nofoaga i luga ole nofoaga.
E ala i le mulimuli i nei fautuaga, e mafai ona e mautinoa o lau malaga i Gobekli Tepe e le gata ina saogalemu ae e fiafia foi. Saunia mo se faigamalaga o le a ave ai oe e le gata i le faafanua ae faapea foi i le faaletino i le loloto o le talafaasolopito o tagata. Fa'aputu au mea ma sauni mo se malaga e le vave galo ia te oe!
Fa'ai'uga: Aisea e avea ai Göbekli Tepe o se malaga e le mafaagaloina
Göbekli Tepe e sili atu nai lo na o se nofoaga; o se feiloaiga ma le amataga o lo tatou talafaasolopito. O iinei e mafai ona e lagona ai le aura o taimi ua mavae ma mafaufau pe na faapefea ona fausia e o tatou tuaa lenei maafaamanatu ofoofogia. O Göbekli Tepe e le na'o se taofi i lau faigamalaga - o se nofoaga e suia ai lau vaaiga i le tagata soifua ma lona talafaasolopito. Fa'aputu au ato, aumai lau meapueata ma lou agaga o le su'esu'e ma sauni mo se malaga i le loloto o le fa'aletagata!
Tuatusi: Göbeklitepe, Örencik, 63290, 63050 Haliliye/Şanlıurfa, Türkiye
